Moederborden

In-Depth review: Asus RoG Strix Z690-E Gaming WiFi

9.1

De Strix Z690-E Gaming WIFI... een zeer compleet bord met alle features die je nodig hebt en die je nog nodig gaat hebben. PCIe 5.0 is aanwezig, alsook WIFI-6E en een Hyper M.2 kaart om een enorme bak opslag te installeren. Prijs ligt helaas weer veel hoger dan vorige generatie.

Pluspunten
  • Net uitgevoerd stijlvol bordje
  • Behoorlijk compleet
  • Temperaturen VRM's vallen mee
  • Hyper M.2 kaart voor nog meer opslag
  • Extra gaten voor gebruik van oudere koelers
  • Q-Release... wat een uitvinding!
Minpunten
  • Prijs ligt dankzij nieuwe features weer een stuk hoger dan vorige generaties
  • Vrij weinig RGB voor de liefhebbers
  • 10 Gbit netwerkpoort ontbreekt

[anchor=inleiding][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Inleiding.jpg[/img][/anchor]

Allereerst wil ik ASUS bedanken voor het beschikbaar stellen van dit moederbord.

Verrassing! Intel heeft weer een nieuwe processorreeks op de markt gezet. Nu gebeurt dit wel vaker in computerland maar van wat ik mij kan herinneren is het voor het eerst dat een fabrikant twee verschillende soorten processoren op de mainstream markt zet binnen een jaar tijd. Begin 2021 hadden we namelijk de release van Rocket Lake, de 11e generatie processoren van het blauwe kamp. Bestaande borden op Socket 1200 konden gebruikt worden maar er kwamen ook nieuwe borden uit die ondersteuning gaven voor PCIe Gen.4. Echter zet Intel in hetzelfde jaar Alder Lake op de markt: een nieuwe processorreeks op een nieuw socket. Dit betekent dat bestaande borden niet werken met deze processoren. Er is met deze nieuwe reeks CPU’s ondersteuning voor PCIe Gen 5 en DDR5, de nieuwe geheugenstandaard. Maar er worden ook genoeg borden gemaakt waar DDR4 op geplaatst kan worden, aangezien dit ook werkt met deze processoren.

Dat er een nieuw socket gebruikt wordt voor deze Alder Lake processoren betekent dus ook dat de verschillende fabrikanten er alles aan moeten doen om nieuwe moederborden op de markt te zetten. Het grote probleem is echter dat er nog steeds steeds tekorten zijn op de markt. Desondanks weet men de borden wel te maken en in de winkels te krijgen. ASUS is één van de fabrikanten. Ze zijn al jarenlang actief op de markt en brengen steeds meer producten uit. Denk aan moederborden, videokaarten, geluidskaarten, kasten, koelers, toetsenborden, muizen, headsets. Maar ook routers, laptops, telefoons, tablets en monitoren behoren tot het assortiment van deze fabrikant.

Voor deze review keren we toch terug naar de core van het bedrijf: moederborden. Om specifiek te zijn is het onderwerp de ROG Strix Z690-E GAMING WIFI. Een bord voor Socket 1700 processoren en DDR5 geheugen. Dit alles maakt het bord niet goedkoop. Er moet namelijk maar liefst €500,- voor betaald worden. Maar wat krijg je allemaal voor het geld? Dat gaan we zien in deze review!

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=chipset][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Chipset.jpg[/img][/anchor]

Met de komst van Alder Lake is er wederom een nieuwe chipset in het leven geroepen. Logischerwijs is deze voor de high-end moederborden omgedoopt tot Z690, de opvolger van de 590 reeks. Deze chipset ondersteunt op het moment alleen processoren van de 12e generatie, gemaakt voor Socket 1700. Voor het eerst sinds jaren is het formaat van de processoren aangepast en passen oudere varianten niet eens op het bord.

[img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/Mobo/Z690-3.png[/img]

De grootste wijziging voor de processoren is dat er gebruik gemaakt wordt van P-Cores (Performance) en E-cores (Efficiënt). De P-cores zijn de snellere cores die hyper threading ondersteunen en werken wanneer er veel gevraagd wordt van een processor terwijl de E-cores de zuinige cores zijn die werken als er taken zijn die niet zoveel performance vragen en zo zuiniger zijn.

[img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/Mobo/Z690-2.jpg[/img]

Maar ook bij de chipset zijn er de nodige wijzigingen terug te vinden ten opzichte van de vorige generatie. Bij Z590 was er al PCIe 4.0 aanwezig maar dit kwam vanuit de processor. Nu zit het ook op het moederbord zelf wat zorgt voor nog meer aansluitingen. Maar ook de DMI bus tussen de processor en chipset heeft een upgrade gehad. Deze is van versie 3.0 naar 4.0 gegaan waardoor er nog snellere communicatie plaats vindt tussen processor en chipset. Nog een upgrade op chipset vlak: standaard is er Wi-Fi 6E aanwezig waarbij eerder versie 6 in de chipset zat.

[img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/Mobo/Z690.jpg[/img]

Wat helemaal nieuw is, is de ondersteuning voor zowel DDR4 als DDR5 geheugen. Nu zullen de goedkopere modellen borden gebruik maken van DDR4 aangezien dit op het moment nog goedkoper is om te implementeren. Maar het feit dat beide soorten ondersteund worden is bijzonder te noemen. Overigens is het wel zo dat beide varianten nooit op één en hetzelfde bord geprikt kunnen worden.
In bovenstaand schema is goed te zien welk onderdeel van de processor en de chipset af komt. Tevens is te zien dat fabrikanten nog een aantal extra dingen kunnen toevoegen zoals een 2.5 Gbit Ethernet aansluiting. Het laatste opvallende is dat de processor PCIe 5.0 ondersteunt. Er is echter nog geen apparaat op de markt dat deze standaard ondersteunt maar een stukje toekomstbestendigheid is nooit weg.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=specificaties][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Specificaties.jpg[/img][/anchor]

We beginnen met een overzicht van de specificaties van dit bord:

[img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/Asus/Z690-E_Gaming/F1.jpg[/img]

Het is weer een behoorlijke lijst met specificaties. Het bord is bedoeld voor de 12e generatie processoren, andere soorten werken niet. Het bord ondersteunt DDR5 geheugen tot 128GB, wat betekent dat je 32GB per slot kunt gebruiken. Op dit moment wordt een maximum snelheid van 6400MHz ondersteund maar ik sluit niet uit dat een BIOS update in de toekomst hogere snelheden biedt. Verder heeft het bord iets speciaals: niet alleen zijn er drie M.2 sloten op het bord aanwezig maar wordt er ook een Hyper M.2 kaart bij het bord geleverd waarmee er nog twee SSD’s geplaatst kunnen worden. Uiteraard mogen de standaard SATA aansluitingen niet ontbreken. Hiervan zijn zes stuks op het bord geplaatst. Qua netwerk zitten er twee 2.5Gbit netwerkpoorten op het bord gesoldeerd en zorgt een Intel Wi-Fi 6E oplossing voor het draadloos netwerk. Deze biedt tevens ondersteuning voor Bluetooth 5.2.

[img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/Asus/Z690-E_Gaming/F2.jpg[/img]

De Strix mag dan wel een moederbord zijn uit de mainstream productlijn, maar dat betekent niet dat er niet mee over te klokken valt. Het bord is voorzien van maar liefst 18 + 1 power stages. Dit moet er voor zorgen dat de processor van genoeg spanning wordt voorzien om op hoge kloksnelheden toch stabiel te kunnen blijven draaien. De Digi+ voltage regulator moet zorgen dat alle stroomvoorziening heel precies aangestuurd wordt. Je wilt hier geen problemen mee hebben namelijk. Verder heeft het bord, in tegenstelling tot de Z590 variant, twee 8-pins EPS connectoren zodat er nog meer stroom beschikbaar is dan bij de voorganger. Natuurlijk moet de voeding dit wel aan kunnen.

[img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/Asus/Z690-E_Gaming/F3.jpg[/img]

Een moederbord zonder verlichting is al bijna geen moederbord meer te noemen anno 2022. Er zijn RGB elementen aanwezig op het moederbord, in dit geval op de I/O cover. Dat is alle verlichting die ASUS zelf heeft aangebracht, wat een stuk minder is dan in het verleden. De aansturing van de verlichting gebeurt met de ASUS Aura software. Hiermee kunnen ook andere apparaten aangestuurd worden die compatibel zijn met ASUS Aura. Zo kan de verlichting van de complete pc bediend worden met één programma en kan alles op elkaar afgestemd worden.

Mocht je meer te weten willen komen over dit bord, kijk dan op de pagina van Asus.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=unboxing][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Unboxing.jpg[/img][/anchor]

We hebben nu genoeg gelezen, tijd om te zien wat we nu echt in handen hebben.

Allereerst kijken we naar de voorkant van de doos. Daar zien we ondertussen een vertrouwd beeld. Aan de rechterkant zien we het moederbord terwijl links de naam van het bord staat (wat ondertussen een mond vol is geworden). Links bovenin staat het ROG logo geprint terwijl onderin de verschillende badges geplaatst zijn. Dit zijn onder andere de Intel badges, het feit dat het bord DDR5 ondersteunt en voorzien is van Wi-Fi 6E. Als laatste is het bord (uiteraard) klaar voor Windows 11. Draaien we de doos om dan zien we daar weer het moederbord afgebeeld met daaronder een aantal van de specificaties opgesomd: welke poorten op de achterkant zitten, welk geheugen gebruikt kan worden, wat voor uitbreidingssloten het bord bevat en wat voor opslagmogelijkheden er zijn. Rechts zien we nog een paar features van het bord. Maken we de doos open dan zien we op de voorkant de tekst “For those who dare”, een slogan die ASUS al een tijdje mee geeft met de Strix borden. Gaan we in de doos kijken dan zien we het moederbord in de doos liggen, keurig verpakt in een antistatische zak.

Halen we het moederbord uit de doos dan zien we daar een zwarte flap zitten met twee gaten erin. Dit is de binnendoos waar alle accessoires in verpakt zitten en deze doos is uit de grote doos te halen. Maken we dan het deksel open dan zien we daar een uitbreidingskaart liggen, ook verpakt in een antistatische zak. Daar straks meer over. Lichten we het deksel aan de onderkant op dan zien we daar een groot deel van de accessoires liggen. Onder de uitbreidingskaart ligt de rest van de inhoud, zoals de boekjes en een sleutelhanger die sinds kort bij borden geleverd wordt.

Halen we alles uit de doos dan hebben we het volgende voor ons liggen:

  • Gebruikershandleiding
  • ROG Stickers
  • Quick start guide
  • Safety guide
  • Support DVD
  • ROG Thank you kaart
  • ROG Keychain
  • 2 x M.2 Q-Latch package
  • 1 x M.2 Rubber Packages
  • 1 x cable tie
  • 2 x M.2 steun + schroef
  • ROG Graphics card holder
  • 1 x ASUS 2×2 Dual-Band Wi-Fi moving antennas
  • 4 x SATA 6Gb/s cables
  • ROG Hyper M.2 card

We zien over het algemeen de normale dingen voor ons. Boekjes, kabels, schroefjes, stickers en een sleutelhanger. Er wordt nog steeds een DVD geleverd terwijl bijna niemand meer een DVD drive heeft. Het zou mooi zijn als er een USB stick met drivers geleverd wordt aangezien die wel door iedereen gebruikt kan worden. We zien ook de antennes voor de draadloze verbinding en een GPU houder die er voor zorgt dat de kaart niet door buigt. Twee dingen springen er toch wel uit: het eerste zijn de Q-Latch packages voor de M.2 schijven. Dit is een manier om SSD’s makkelijk te wisselen zonder een schroevendraaier te gebruiken. Even draaien en los is de schijf.

Het volgende is de Hyper M.2 card. Dit is een losse insteekkaart die twee M.2 SSD’s ondersteunt. Deze kaart kan vervolgens op het moederbord geprikt worden. De kaart is 1 slot dik, wat voornamelijk gevuld wordt door het koelblok. Deze kan aan de achterkant met vier schroeven losgehaald worden. Aan de binnenkant van het blok zien we thermal tape zitten. De kaart zelf bevat de aansluitingen en ook thermal tape. Zo worden beide kanten van de schijf gekoeld. De kaart ondersteunt SSD’s tot 110mm lang. Het blok ziet er strak uit en als je goed kijkt dat zie je links boven nog een tekst staan wat gaat over de Republic of Gamers. Een mooie toevoeging aan het bord als je de kaart ook kunt gebruiken. Dit scheelt weer iets van ruimte op het moederbord zelf. En met de extra PCIe lanes op het bord kan ook de snelheid zo optimaal benut worden.

Als we de doos erbij pakken die we eerder uit de grote doos gehaald hebben dan zien we dat het bord netjes in een antistatische zak verpakt zit. Halen we het bord uit de zak dan valt het op dat er weinig tot geen kleur aanwezig is op het bord. Wel zien wel op verschillende plekken wat verwijzingen waar we zo naar gaan kijken. Ook zijn er redelijk wat afdekplaten te zien die moeten zorgen dat de verschillende onderdelen van het bord gekoeld worden zoals de M.2 schijven of delen juist verbergen. Wil je toch wat kleur geven aan je computer dan is dat mogelijk door de aanwezige RGB verlichting. Deze is vrij netjes uitgevoerd, wat we verderop in de review zullen zien. Over het algemeen ziet het bord er netjes afgewerkt uit.

Op het bord zelf zien we her en der verwijzingen terug naar ASUS en de Republic of Gamers. Dit begint al bij het afdekplaatje op het socket. In plaats van alleen een verwijzing naar ROG staat daar nu duidelijk ROG Strix. Wel zo netjes vind ik persoonlijk. Op het I/O gedeelte staat wel Republic of Gamers samen met het ASUS logo. Tevens staat er een spanningslijn doorheen. Dit gedeelte licht ook op. Rechts onderin zien we nog meer verwijzingen. Daar staat Strix vermeld met een rubberen ROG label. Dit was voorheen een stoffen label. Daar onder staat een stukje tekst. De overige drie zaken op het bord zijn wat minder aanwezig: een M.2 heatsink met wat tekst, de tekst: “The Game to end all games” wat op een VRM heatsink te vinden is en de Dual m.2 tekst op een M.2 heatsink. Dit laat zien dat er twee SSD’s geplaatst kunnen worden onder 1 heatsink.

Als we het bord omdraaien dan zien we links onderin het logo van ASUS geprint op de achterkant. Rechts staat de naam van het bord vermeld. Leuke details maar over het algemeen zie je deze dingen niet terug als het bord eenmaal ingebouwd zit. Verder zijn het voornamelijk de contactpunten en traces van de verschillende componenten op het moederbord. Normaal kun je ook de punten zien van de PCIe sloten, maar het bovenste slot is niet aan de achterkant te zien. Het socket van de processor kunnen we ook zien op deze kant van het bord.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=Aansluitmogelijkheden][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Aansluitingen.jpg[/img][/anchor]

We gaan wat beter kijken naar de onderdelen van het bord. Het lijstje op de pagina van ASUS geeft het volgende aan:

[b]Power related[/b]
1 x 24-pin Main Power connector
2 x 8-pin 12V Power connector

[b]Storage related[/b]
3 x M.2 slots (Key M)
6 x SATA 6Gb/s ports

[b]USB[/b]
1 x USB 3.2 Gen 2×2 connector (supports USB Type-C®)
1 x USB 3.2 Gen 1 header supports additional 2 USB 3.2 Gen 1 ports
2 x USB 2.0 header(s) support(s) additional 4 USB 2.0 ports

[b]Fan and Cooling related[/b]
1 x 4-pin CPU Fan header(s)
1 x 4-pin CPU OPT Fan header(s)
1 x 4-pin AIO Pump header(s)
5 x 4-pin Chassis Fan header(s)

[b]Miscellaneous[/b]
3 x Addressable Gen 2 header(s)
1 x AURA RGB header
1 x CPU Over Voltage jumper
1 x Front Panel Audio header (AAFP)
1 x SPI TPM header (14-1pin)
1 x 20-3 pin System Panel header with Chassis intrude function
1 x Thermal Sensor header
1 x Thunderbolt header

We bekijken eerst de drie zaken waarbij het toch handig is als daar apparatuur op geplaatst wordt. Het eerste is het socket waar de processor op geplaatst wordt. Voor het eerst sinds jaren is dit niet een vierkant socket meer maar een rechthoekige variant. Oudere processoren passen hier dus ook niet op. Het openen en sluiten van het socket gaat ook iets anders dan dat we gewend zijn. Het is niet meer dat de hefboom de cover omhoog tilt maar deze opent in tegengestelde richting. Wat wel gebleven is, is het kapje dat het socket afdekt Aan de rechterkant zien we vier geheugensloten terug waar dit keer geen DDR4, maar DDR5 geheugen geplaatst wordt. Dit is het nieuwe type geheugen wat voortaan gebruikt wordt. Er zijn nog borden met DDR4 maar dit zijn over het algemeen de goedkopere borden. Er kan maximaal 128GB geheugen geplaatst worden met een snelheid tot 6400 MHz, maar die snelheid kan in de toekomst via een update nog veranderen. Als laatste zien we nog de PCIe sloten op het bord. Dit zijn een PCIe 5.0 x16 slot, een PCIe 4.0 x16 slot, een PCIe 3.0 slot (die overigens werkt op x4 snelheid) en een PCIe 3.0 x1 slot, mocht je een uitbreidingskaart willen plaatsen zoals een geluidskaart. De snelheden zijn wel afhankelijk van wat je op het bord plaatst qua opslag.

Het volgende waar we naar kijken zijn de twee connectoren die het bord van stroom moeten voorzien. Aan de rechterkant zit de 24-pins ATX connector die het complete bord voorziet van stroom. Vanuit deze aansluiting ontvangen de overige onderdelen de spanning om te kunnen werken. Daarnaast vinden we ook nog twee 8-pins EPS connectoren om de processor meer stroom te geven dan het socket kan. Voor gewoon gebruik is één connector wel genoeg maar wil je net iets meer uit je processor halen dat is het zeker aan te raden om beide aansluitingen te gebruiken. Ook voor het overklokken kun je maar beter zorgen dat er genoeg stroom voor handen is anders loopt de boel niet stabiel en crasht de computer om de haverklap. De EPS connectoren zijn tevens iets verstevigd.

Wat ook wel handig is bij een computer is opslag. Zonder opslag geen besturingssysteem en is het ook niet mogelijk om je bestanden op te slaan. ASUS heeft op dit bord zes SATA-600 sloten geplaatst die haaks op het moederbord staan. Dit maakt het makkelijker om de kabels weg te werken. Ook bevat het bord zelf drie M.2 sloten voor SSD’s. De sloten zijn afgedekt met een heatsink zodat de schijfjes gekoeld worden. Deze kunnen namelijk best warm worden wanneer ze flink aan de bak moeten. De heatsinks zijn aan de onderkant voorzien van thermal tape om de warmte nog beter af te voeren. De bovenste heatsink bevat zelfs nog een extra heatpipe om nog beter de warmte weg te krijgen van de SSD. Het bovenste slot ondersteunt PCIe 5.0 x4, ook al zijn er nog geen SSD’s met deze aansluiting. Gelukkig is de standaard backwards compatible waardoor SSD’s gewoon werken. De andere twee sloten ondersteunen PCIe 4.0 SSD’s. Het onderste slot kan ten slotte ook SATA SSD’s aan, mocht je deze nog hebben liggen. En uiteraard hebben we nog de Hyper M.2 kaart waar twee SSD’s op geplaatst kunnen worden. Op het bord zelf zit overigens ook thermal tape om ook de onderkant van de SSD wat beter te koelen.

Gaan we verder kijken dan zien we een aantal connectoren die zorgen voor nog meer USB poorten. De eerste connector die we zien is de USB 3.2 Gen 2×2 USB Type-C connector met een snelheid van 20 Gb/s. Deze connector geeft echter maar één extra poort. Daarnaast zien we de standaard USB 3.2 Gen1 connector die twee extra USB poorten geeft met een snelheid van 5 Gbit/s ondersteunen. Nog steeds lekker snel natuurlijk. Onderop het moederbord zien we nog twee USB 2.0 aansluitingen die totaal vier extra poorten geven. Deze kunnen ook gebruikt worden om een waterkoeler aan te sturen, mocht deze een USB connector bezitten. Wie de namen verzonnen heeft weet ik niet maar verwarrend is het ondertussen wel.

De volgende connectoren die we aan treffen zijn de aansluitingen voort de computerkast. Zoals altijd zijn deze aan de rechterkant geplaatst. Hier worden de schakelaars en de LED’s op aangesloten. Op het bord zelf staat aangegeven welke connector waar hoort en hoe deze aangesloten moet worden. Voor schakelaars maakt het niet echt uit hoe ze geplaatst worden maar voor de LEDS wel, anders werken deze niet. Linksonder hebben we nog de AAFP aansluiting oftewel de front audio connector. Hiermee kan de audiopoort of poorten voorop de computerkast gebruikt worden, afhankelijk van de gebruikte computerkast.

Verlichting, elke computer heeft dit tegenwoordig. Dus ook dit moederbord is voorzien van aansluitingen om verlichting aan te sturen. Wel is het zo dat ze het Aura protocol van ASUS moeten ondersteunen maar dat is tegenwoordig bijna altijd het geval. Dit bord heeft maar één normale RGB aansluiting die we aan de bovenkant van het bord terug vinden. Daarnaast zien we een A-RGB connector om de verlichting mooier aan te sturen. Dezelfde aansluiting vinden we twee keer aan de onderkant van het bord. Genoeg opties dus om extra verlichting toe te voegen.

Aansluitingen die ook niet mogen ontbreken zijn die van de ventilatoren en de koelers. We vinden maar liefst acht aansluitingen op het bord, geplaatst op verschillende posities. Die van de processor koeler zit bovenin in het midden. Daarnaast zit de optionele cpu fan connector. Linksonder bij het socket zit nog een aansluiting voor een All In One koeler, maar hier kan allerlei apparatuur op aangesloten worden. Naast deze connector zit de eerste normale ventilator aansluiting. Van deze aansluiting vinden we er nog vier op het bord. Twee zitten er aan de rechterkant van het bord, de derde naast de front panel aansluiting en de laatste bevindt zich naast de twee EPS connectoren. Aan koelopties geen gebrek dus.

Als laatste nog een paar zaken die niet zo makkelijk in te delen zijn in een bepaalde categorie, dus laten we die vallen onder het kopje overige. Het eerste is de Debug LED die verschillende codes laat zien tijdens het opstarten. Deze codes hebben allemaal een andere betekenis. Blijft het moederbord op een code hangen, dan weet je meteen wat het probleem is en kan dit opgelost worden. Het volgende is een knop die wat mij betreft al veel eerder gemaakt had mogen worden: de Q-Release knop. Dankzij deze knop hoef je niet moeilijk meer te doen om een videokaart los te krijgen uit het PCIe slot. Heb je een beetje een grote kaart en een groot koelblok gemonteerd dan is het bijna onmogelijk om de videokaart los te krijgen van het bord. Maar nu is het heel makkelijk: druk deze knop in en de vergrendeling schiet los. Enorm handig! Onderin hebben we een Thunderbolt connector om Thunderbolt aansluitingen werkend te krijgen. Het laatste is de TPM connector, vooral met de komst van Windows 11 handig om te hebben. Deze zit vlak bij de BIOS batterij. Deze is bedoeld als beveiligingslaag voor je opslag. Als TPM is ingeschakeld is het zonder code niet mogelijk de inhoud van de schijf uit te lezen (wanneer de juiste opties ingeschakeld zijn natuurlijk).

Als we dan nog een blik werpen op het I/O gedeelte aan de achterkant dan zien we dat het bord rijkelijk gevuld is. Zoals tegenwoordig bijna gebruikelijk is, is het I/O shield al op het bord geplaatst. Zo kan het niet gebeuren dat je het bord installeert terwijl je het losse schildje vergeet. We zien het volgende:

  • 1 x USB 3.2 Gen 2×2 port (1 x USB Type-C®)
  • 3 x USB 3.2 Gen 2 port(s) (2 x Type-A, 1 x USB Type-C® )
  • 4 x USB 3.2 Gen 1 port(s) (4 x Type-A)
  • 2 x USB 2.0 port(s) (2 x Type-A)
  • 1 x HDMIâ„¢ port
  • 1 x DisplayPort
  • 1 x Intel® Wi-Fi 6E
  • 2 x Intel® I225-V 2.5Gb Ethernet
  • 5 x Gold-plated audio jacks
  • 1 x Optical S/PDIF out port
  • 1 x BIOS FlashBackâ„¢ button
  • 1 x Clear CMOS button

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=Uefi][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Uefi.jpg[/img][/anchor]

We gaan naar de UEFI kijken oftewel de ingebouwde software in het moederbord. Voor dit bord uit de 12e generatie is de stijl hetzelfde gebleven als bij de eerdere borden wat geen slechte keuze is. De verschillende opties zijn over het algemeen makkelijk te vinden, vooral als je hier al bekend mee bent. In het startscherm zien we de versies, de gebruikte processor, de hoeveelheid geheugen en de snelheid terug. De taal is hier ook aan te passen. Aan de rechterkant staan wederom de temperaturen, voltages en actuele kloksnelheden en de instellingen die nodig zijn als je een bepaalde snelheid wilt halen. Deze waardes zijn voorspellingen die afhankelijk zijn van onder andere de koeling. Bovenin weer de opties voor de verlichting, Qfan control, de OC guide en de MemTest86. Niets extra’s hier te vinden.

Zoals bij elk moederbord review wat ik schrijf slaan we het stuk van het overklokken voor nu over. In dit geval is het de kop Ai Tweaker wat we verderop terug zien. Kijken we verder in de BIOS dan komen we op het tabblad Advanced. Hier vinden we verschillende opties die een groot deel van het moederbord aansturen. We pakken voor deze review een aantal opties uit de berg met mogelijkheden.

De eerste optie die we bekijken is de CPU Configuration. Hier zijn de opties te vinden die betrekking hebben tot, zoals het item ook heet, de processor. Er is allereerst veel informatie terug te vinden over de gebruikte processor maar ook over de verschillende cores die in de processor zitten. De 12e generatie heeft twee verschillende soorten cores dus deze zijn ook allebei terug te vinden in de UEFI. In het onderste deel van het scherm kunnen cores eventueel uitgeschakeld worden en kan Hyper Threading aangepast worden. Ook de Power Management kan aangepast worden voor de processor.

De volgende schermen hebben te maken met de PCH (Platform Controller Hub) van het moederbord. In de PCH Configuration staat de SKU wat logischerwijs de Z690 chipset is. Daaronder staat de PCI Express config. In dit gedeelte kunnen we de snelheden van de PCI Express sloten van het moederbord instellen. Het kan zijn dat je de poort op een vaste instelling wilt hebben. In de Storage Configuration kunnen we de instellingen van de opslag poorten aanpassen. Tevens is het mogelijk hier een Hot Swap functie in te schakelen zodat schijven gewisseld kunnen worden zonder de computer uit te schakelen. De PCH-FW configuration is een beveiliging voor TPM 2.0, wat nodig is om Windows 11 te installeren. Vandaar dat deze optie standaard ook ingeschakeld staat.

Het volgende scherm toont de instellingen voor Thunderbolt. Hier kan de tunneling en de Discrete support ingeschakeld of juist uitgezet worden. In de USB instellingen kan de legacy ondersteuning aangezet worden. Ook de USB opslag apparaten zijn hier te zien. Tevens zijn de poorten aan te passen, mocht je dat willen. Bij de NVME informatie worden de NVME schijven getoond. Zodra er een schijf gekozen is dan wordt de informatie van die schijf weergegeven en is het mogelijk om het gedrag van de schijf bij het opstarten te bepalen of de schijf meteen te gaan testen. Handig als je een vermoeden hebt dat er iets met de schijf aan de hand is.

Kijken we nog even naar de onboard devices oftewel de apparaten die allemaal op het moederbord zelf te vinden zijn. In dit scherm kunnen de apparaten ingeschakeld worden of juist uitgezet worden. Soms wil je niet gebruik maken van bepaalde zaken op het moederbord, bijvoorbeeld als je een losse geluidskaart installeert. Ook is de LED verlichting van het moederbord aan te sturen in dit scherm. De kleuren wordt bepaald via AURA aan de bovenkant of middels de software. Tevens zijn wat PCIe instellingen aan te passen en een paar power modes.

Bij Monitor zien we een paar delen die in de gaten gehouden kunnen worden. Dat zijn nu de temperaturen, snelheden van de ventilatoren en voltages. Ook zijn de instellingen van de Q-Fan Configuration aan te passen. Als laatste kan de LED schakelaar uit of aangezet worden. Kijken we bij de temperaturen dan zien we daar de belangrijkste zaken: de temperaturen van de processor, het bord, de VRM’s en de chipset. Ook de temperaturen van de geheugenmodules zijn hier te vinden. Deze waardes zijn ook af te lezen in de software waar we later op terug komen. Bij de Fan Speed Monitor zien we de snelheden van de verschillende ventilatoren of pompen in het systeem. Als laatste zien we bij de voltages de diverse waardes van de CPU voltage, de 12/5/3.3 volt waardes en het voltage van het geheugen. In het Q-Fan configuration scherm kunnen de opties van de ventilatoren naar wens ingericht worden. Het is zelfs mogelijk om alles via AI Cooling te laten lopen zodat je zelf niets hoeft te doen.

Onder Boot zien we de verschillende opstartopties. De opstartvolgorde kan hier ingesteld worden, mocht je willen opstarten van een ander apparaat. Maar de configuratie is ook aan te passen. Zo is er CSM voor wanneer je oudere systemen wilt installeren en opstarten op dit moederbord. Secure Boot is tegenwoordig met Windows 11 wel een dingetje. Dit moet namelijk ingeschakeld staan als je Windows 11 wilt installeren. Tevens is het mogelijk het OS hier in te stellen. Onder Boot Configuration zijn nog een aantal opties aan te passen zoals het logo wat getoond wordt, de NumLock status en wat er moet gebeuren als de stroom uitgevallen is.

Het kopje Tool herbergt nog een aantal handige zaken. Zo is er de EZ Flash 3 utility waarmee de BIOS bijgewerkt kan worden. Dit proces kan overigens wel een tijdje duren en wees niet bang als de computer een paar keer herstart. In de User Profile kunnen diverse instellingen opgeslagen worden die later weer teruggehaald kunnen worden. Denk hier vooral aan verschillende overklok profielen (iets waar ik zelf mee bezig ben geweest). Via de ASUS SPD Information is het mogelijk de gegevens van het geheugen uit te lezen en te kijken wat de verschillende XMP profielen zijn met de daarbij behorende waardes. De ASUS Armoury Crate optie geeft een melding in het OS dat dit programma gedownload en geïnstalleerd kan worden. Wil je dit niet dan kun je deze optie hier uitschakelen. Dit geldt overigens ook voor de MyASUS service & app.

Bij Exit zijn de opties op te slaan of de opties te resetten. Een ander scherm wat we nog niet gezien hebben in deze BIOS is het favorieten scherm. Daar komen de meest gebruikte opties voor die elders ook al terug te vinden zijn. Maar wel zo handig dat ze hier staan dan dat je constant verschillende opties door moet.

Met de EZ Flash 3 tool kan de BIOS versie van het moederbord bijgewerkt worden. Dat is ook hetgeen wat we gedaan hebben voordat we het moederbord zijn gaan testen. Kies een USB stick die op een USB poort aangesloten zit en selecteer het bestand. Daarna zal de software de rest van de handelingen uitvoeren. Herstarten zal tussentijds zeker gebeuren maar dat is in dit geval niet erg. Dan is er nog de Q-Fan Control app waarmee ventilatoren tot in detail ingesteld kunnen worden. Dit geldt uiteraard ook voor de AIO pompen. Met de MemTest86 optie die ASUS heeft ingebouwd is het mogelijk het geheugen te testen op fouten. Op die manier is het mogelijk te achterhalen wat er kapot is en vervangen dient te worden. Wel zo handig om te weten dat het aan je geheugen ligt voordat je de computer weer uit elkaar gaat halen.

Mocht je de Advanced BIOS toch te ingewikkeld vinden en gewoon simpel instellingen kunnen veranderen dan is het mogelijk de EZ Mode in te schakelen door op F7 te drukken. Er komt een compleet ander scherm naar voren waarin de meest belangrijke opties aan te passen zijn. Ook het overklokken kan met één druk op de knop. Wel zo handig voor mensen die wel een stabiel bord willen maar niet het gedoe willen hebben van het overklokken.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=Prestaties][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Prestaties.jpg[/img][/anchor]

Een nieuw platform, een nieuwe testopstelling met nieuwe hardware. Voor het benchmarken is de volgende hardware gebruikt:

  • Intel Core i9 12900K
  • 2 x 16 GB Kingston Fury Beast DDR5 5200 C40
  • Western Digital Black SN850 500GB SSD
  • Corsair iCUE H150i RGB Pro XT 360mm waterkoeler inc Socket 1700 schroeven
  • Cooler Master MasterGel Pro V2
  • Cooler Master Test Bench V2
  • Cooler Master V-series 750W voeding

De tests zijn drie keer uitgevoerd om op die manier grote verschillen uit te sluiten. Mochten er toch verschillen zijn dan worden de tests opnieuw gedraaid. Het verbruik wordt gemeten met een Voltcraft Energy Check 3000 meter die het verbruik vanaf de stekker registreert. Dus alles wat op het moederbord wordt aangesloten, wordt meegerekend. Aangezien dit het eerste bord is wat getest wordt op Socket 1700 met een 12900K zullen we de processor vergelijken met een 10850K en een 11600K van de vorige generaties.

Niet geheel verrassend staat de 12900K in bijna alle benchmarks bovenaan. Dat mag ook wel voor een cpu uit deze klasse. Bij PC Mark 10 echter scheelt de score niet veel met de andere processoren. Dit komt omdat dit de performance is die je echt merkt met het gebruik van deze processor. Het grote verschil lijkt hem echt te zitten in de Digital Content test waar de processor niet eens voorbij de 11600K komt. Ook bij de geheugentest van Passmark zien we de laagste score en ook dat is niet zo vreemd. DDR5 is net nieuw en zit nog niet op het niveau van het DDR4 geheugen wat gebruikt is op de overige borden.

Aangezien er gezegd wordt dat Alder Lake beter presteert onder Windows 11 dan onder Windows 10 hebben we de tests opnieuw gedraaid met Windows 11. Daar zien we dat de verschillen niet zo groot zijn. Echter valt het wel op dat de PC Mark 10 score wel hoger is dan onder Windows 10 en dat de Digital Content Creation een sprong heeft gemaakt.

Het verbruik van de set in rust is 71 Watt in Idle mode en stijgt naar 328 Watt wanneer Cinebench R23 30 minuten gedraaid wordt. De temperatuur van de processor gaat van 27 graden naar 89 graden, de temperatuur van de VRM’s gaat van 43 naar 60 graden. Hier is wel te zien dat de temperatuur van de processor enorm stijgt, ook al hebben we een betere koeler geïnstalleerd. Ook het verbruik is behoorlijk gestegen, maar het was al bekend dat het totale verbruik hoger zou liggen dan bij de vorige generatie. De temperatuur van de VRM’s van dit bord vailen wel mee voor dit platform.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=Software][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Software.jpg[/img][/anchor]

Elke fabrikant levert bij een moederbord software mee. Helaas wordt vaak nog gekozen voor een DVD in plaats van een USB stick. Ik kan mij niet eens meer herinneren wanneer ik voor het laatst een DVD heb gebruikt. Gelukkig is er een andere oplossing: ASUS heeft de driver in de BIOS gebakken zodat er altijd een driver is voor Windows 10 en Windows 11. Deze driver wordt standaard geïnstalleerd maar als je wilt kan ook meteen de Armoury Crate software geïnstalleerd worden. Wil je dit niet, dan kies je Nee. Wij willen voor deze review wel de software installeren. De optie om dit te installeren was eerder in de BIOS al in te schakelen. Als dit eenmaal gedaan is kan het gebeuren dat er toch nog een update is. Daar krijg je keurig een melding van in het scherm. Werk de software bij en start deze opnieuw op. Let op, we bekijken slechts een gedeelte van het pakket om een te lange review te voorkomen.

Wanneer de software gestart is zien we als eerste de informatiepagina. Hierop vinden we in één oogopslag alles wat we in de software apart kunnen instellen. Zo zien we de totale snelheid van de processor en de snelheden per core, de informatie van de processor, we kunnen de ventilator snelheid instellen en de verlichting bedienen. Tevens kunnen we profielen aanmaken. Onderin kunnen we andere informatie van de computer bekijken zoals temperaturen, gebruik, ventilatoren en de voltages. Bovendien zien we de configuratie van de computer en de BIOS versie. Aan de linkerkant zien we de opties die nog in het programma zitten.

Het volgende tabblad bevat de instellingen voor ASUS Aura, het protocol voor de RGB verlichting van deze fabrikant. Hier zien we de verschillende apparaten van ASUS zelf en van alle partners die samen werken met ASUS voor de verlichting. Het is mogelijk om één apparaat te kiezen waarvan de verlichting aangepast wordt of selecteer meerdere apparaten om deze samen te laten werken. In het andere tabblad zijn verschillende effecten terug te vinden waar de verlichting mee aan te passen is. Dit zijn er niet veel maar je kunt als je wilt Aura Creator downloaden en zelf diverse effecten maken. Selecteer een effect en pas eventueel de opties aan. Bij een regenboog kan het patroon aangepast worden terwijl bij een sterrennacht de kleuren bepaald kunnen worden. Ook de snelheid is aan te passen. Een leuke toevoeging is effecten van verschillende spellen die gebruik kunnen maken van je verlichting. Denk bijvoorbeeld aan het knipperen van de verlichting als de bom geplaatst is in Counterstrike.

De enige verlichting op het moederbord zien we op de I/O cover. Daar staan zowel het logo van ASUS als een lifeline op getekend in een soort van raster. De overige verlichting zul je zelf moeten faciliteren.

Gaan we kijken onder het kopje Hulpmiddelen dan zien we in eerste instantie een venster waar verschillende drivers gedownload kunnen worden. Dit kunnen drivers zijn die nog niet eerder gedownload zijn maar ook drivers die een nieuwere versie kennen. Selecteer de drivers die je wilt downloaden en klik op de knop Downloaden en Installeren. Een tabblad naar rechts toont de verschillende hulpprogramma’s die geïnstalleerd kunnen worden. Hier kunnen ook gesponsorde programma’s tussen zitten zoals Norton dus let wel op wat geselecteerd staat. Verder zijn via dit menu nieuwe BIOS versies te downloaden en te installeren en handleidingen.

Onderin bij het tandwieltje vinden we de instellingen van het programma. Hier kunnen we het uiterlijk van het programma aanpassen naar één van de huisstijlen van ASUS. Misschien ben je namelijk meer van het TUF uiterlijk. In het volgende tabblad zijn de instellingen van de updates te bepalen. Waar het voorheen alleen ging om de updates van het programma gaat het nu ook om de updates van de onderdelen van het moederbord. Het laatste tabblad bevat info over het programma zelf. De rest van de bladen zijn wat minder interessant.

Een pakket wat we ook geïnstalleerd hebben is het AI Suite. Starten we dit pakket dan komen we meteen in het scherm Dual Intelligent Processors 5 terecht. Hier zien we in één oogopslag data over frequenties, voltages, temperaturen en ventilatoren. Ook zijn er een aantal opties te vinden zoals de DIGI+ Power Control, de Fan Xpert 4 software (waarmee de ventilatoren aangestuurd kunnen worden) en de TPU waarmee overgeklokt kan worden. AI Overclocking mag hier ook niet ontbreken.

Aan de linkerkant vinden we een hamburgermenu met allerlei losse programma. Dit zijn programma’s die eerder genoemd zijn maar ook programma’s zoals PC Cleaner en de Turbo App. Het lijstje is wel wat kleiner dan voorheen omdat een aantal van deze programma’s verhuisd zijn naar de Armoury Crate. We gaan een paar van de opties bekijken.

In TPU (Turbo Progress Unit) is het mogelijk om de processor over te klokken. Zo is het mogelijk om de de kloksnelheid aan te passen, de ratio en de Cache ratio. Ook het voltage kan hier omhoog of omlaag geschroefd worden. Scroll je verder naar beneden dan zie je nog meer voltages die aangepast kunnen worden. Dit allemaal om te zorgen voor een zo’n stabiel mogelijke opstelling die ook daadwerkelijk gebruikt kan worden.

In Digi+ VRM kunnen nog meer instellingen aangepast worden wat betreft het voltage. De Power Phase kan aangepast worden en de Load-line Calibration kan van level veranderd worden zodat er een stabielere stroomvoorziening is naar de processor. Nadeel is wel dat er hierdoor meer warmte gegenereerd wordt door de processor, dus de koeling moet dan ook op orde zijn. Al helemaal bij deze 12e generatie processoren. Het scherm System Information laat alle informatie zijn over het moederbord, de processor en het geheugen.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=Overklokbaarheid][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Overklok.jpg[/img][/anchor]

Dit Strix bord is onderdeel van de Z690 reeks van Intel. Dat maakt het bord geschikt voor het overklokken van de processor op verschillende manieren. Het bord is voorzien van 2 8-pins EPS connectoren die ervoor moet zorgen dat de processor voldoende stroom krijgt. Het bord is tevens voorzien van een 18+1 power stage ontwerp waarbij mosfets zijn gebruikt van 90 Ampere. Dit alles moet ervoor zorgen dat overklokken goed gaat en de prestaties constant blijven op het moment dat de snelheden hoger worden. De grootste limitatie van dit bord zal niet bij het ontwerp liggen maar bij de temperaturen.

Om te kunnen overklokken zijn er opties aanwezig in de BIOS. Deze vinden we terug in het scherm Extreme Tweaker, een optie die we eerder ook al genoemd hebben. Als we dit scherm bekijken dan staan alle opties standaard ingesteld. De eerste optie is de Ai Overclock Tuner. Hiermee is het mogelijk het geheugen “over te klokken”. Eigenlijk doet dit niets meer dan het XMP profiel van het geheugen inladen zodat het geheugen op een hogere snelheid werkt. Ook is hier de MultiCore Enhancement aan te passen. Dit zorgt er voor dat de kloksnelheid synchroniseert over alle cores in plaats dat de verschillende cores verschillende snelheden hebben. Dit limiet is zo uit te zetten. Wat anders is deze generatie in vergelijking met de vorige is dat we hier te maken hebben met twee verschillende soorten cores die ieder apart in te stellen zijn qua multiplier.
Verder naar beneden zijn meer submenu’s aanwezig samen met wat opties. Denk aan de DRAM timings, VRM control maar ook de mogelijkheden van de AI Overclocking. Nog verder naar beneden vinden we instellingen voor het voltage van het geheugen en de processor. Die laatste is weer belangrijk om de processor te voorzien van genoeg stroom, al wil je niet te hoog gaan zitten. Dan wordt de processor namelijk heel snel heel warm.

Lopen we nog door een paar menu’s. Bij het scherm van DRAM Timing Control kun je, zoals de titel al verklapt, de verschillende timings van het geheugen aanpassen. Daarmee kunnen betere resultaten behaald worden dan bij het inschakelen van XMP. Let wel: zet de timings te strak en het geheugen wordt instabiel en crasht het systeem om de haverklap. Bij DIGI+ VRM kunnen opties die te maken hebben met de stroomvoorziening aangepast worden. Een van de basis instellingen die geadviseerd wordt om aan te passen bij het overklokken van de processor is de Load-line Calibration. Dit vangt de spanningswisselingen op die kunnen optreden zodat de processor langer stabiel blijft draaien. Bijkomend nadeel is alleen wel: hoe hoger het level, hoe warmer de processor wordt. Dus ook hier kun je snel tegen een limiet aan lopen. Onder Tweaker’s Paradise zijn nog veel meer opties te vinden voor het regelen van het voltage en de Base Clock. Als overklokker heb je meer dan genoeg opties op dit moederbord. Als laatste zien we nog de AI Features waar bijvoorbeeld de koeler opnieuw gekalibreerd kan worden. Zo kan de AI functie nog beter bepalen wat voor overklok er neergezet kan worden. Tevens is het mogelij kom de Optimism scale aan te passen voor nog betere overklok instellingen. Dit kan wel ten koste gaan van stabiliteit.

Dan is er ook nog de optie om het moederbord zelf te laten overklokken. Daarvoor kan de AI Overklok voor je aan de slag. De AI Overclocking Guide is bovenin te vinden en laat vier schermen zien met een hoop uitleg over wat het programma nu eigenlijk doet en hoe het in zijn werking gaat. Als je door alle vier de schermen bent gegaan is het mogelijk om de AI overklok in te schakelen door op de knop Enable AI te klikken.

Het systeem doet een aantal tests en zorgt er daarna voor dat de processor overgeklokt wordt na een herstart. Met welk percentage dat is krijg je in beeld te zien, elke keer dat je de computer opstart. In dit geval is de overklok zo’n 68%, toch best netjes met het indrukken van één knop.

Tijd om te testen wat voor snelheid de processor kan krijgen op dit moederbord. Zoals eerder al aangegeven zal het limiet niet echt liggen bij het bord maar meer bij de processor zelf. Uiteraard maakt het wel verschil onder welk voltage de processor stabiel blijft. We schroeven de Performance Cores op tot 5.1 GHz en geven de Efficiëncy cores een snelheid van 4,0 GHz. De voltages hoeven niet eens aangepast te worden. Het verlagen van het voltage zorgde voor instabiliteit. We wisten met deze instellingen net een thermal throttle te voorkomen. De processor werd onder load maar liefst 99 graden en dat met een 360 mm All In One koeler. Wil je dus nog beter overklokken dan zul je moeten investeren in custom waterkoeling of extremere materialen zoals stikstof.

De scores zijn ietsjes hoger dan normaal, maar het verbruik stijgt ook met 50 Watt en de temperaturen zijn niet prettig.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

[anchor=Conclusie][img]https://www.rooieduvel.nl/reviews/banners/Asus/Conclusie.jpg[/img][/anchor]

Met de komst van de Alder Lake processoren maakt Intel een behoorlijk grote sprong. De processoren zijn anders opgebouwd dan men gewend is, het socket is aangepast waardoor koelers allemaal aangepast moeten worden of helemaal niet meer passen en er worden behoorlijk wat nieuwe features ondersteund zoals DDR5 geheugen en PCIe 5.0. Het laatste is gelukkig backwards compatible maar voor DDR5 geheugen is toch weer ander geheugen nodig wat op het moment van schrijven lastig te krijgen is. Gelukkig zijn er ook nog borden die DDR4 sloten bevatten, zodat het “oudere geheugen” gewoon hergebruikt kan worden.

Het Z690-E Gaming bord van ASUS is een bord die wel voorzien is van DDR5 sloten. Voor nu is het nog lastig hier geheugen voor te krijgen en blijft de prestatiewinst ook uit maar dit zal in de toekomst zeker gaan veranderen. De productie moet nog op gang komen en middels updates zal het bord ook sneller geheugen gaan ondersteunen. Maar het bord heeft zoveel meer dan alleen DDR5 geheugen. Er is ook PCIe 5.0 aanwezig voor zowel de videokaarten als opslag. Het kan er alvast maar op zitten. Het bovenste PCIe slot ondersteunt deze nieuwe standaard, terwijl de overige sloten het met de 4.0 of zelfs de 3.0 standaard moet doen. Een speciale vermelding hier voor het Q-Release systeem van ASUS. Wat een uitvinding! Een toegankelijke knop om je videokaart los te halen zonder te hoeven stoeien. Dit had veel eerder mogen komen.

Het bord heeft drie M.2 sloten op het bord zitten waarbij het bovenste slot de 5.0 standaard ondersteunt. Nog snellere opslag dus! Daarnaast kan via de Hyper M.2 kaart ook nog eens twee extra M.2 schijfjes toegevoegd worden. En mocht dit nog niet genoeg zijn dan is er ook nog de beschikking over zes SATA poorten. En mocht je daar nog niet genoeg aan hebben dan zijn er nog maximaal 19 USB poorten om allerlei apparatuur op aan te sluiten. Acht versie 2.0, zes 3.0 Gen 1, drie Gen 2 en twee Gen 2×2 poorten. Van alle varianten een paar dus. Ook bevat het bord twee 2.5 Gbit netwerkpoorten, al zou het leuk geweest zijn om één van de poorten in ieder geval 10 Gbit te maken. Als laatste heeft het bord Wi-Fi 6E aan bord om een snelle verbinding te hebben zonder dat je daar een kabel voor nodig hebt.

Het is een Z690 bord dus overklokken moet ook mogelijk zijn op dit bord. De stroomvoorziening is er in ieder geval op berekend met een 18+1 fase ontwerp en een dubbele 8-pins EPS connector. Deze zorgen er voor dat de processor voldoende stroom krijgt wat echt wel nodig is met deze lichting CPU’s. Om het boeltje een beetje te kunnen koelen zijn er zat aansluiting te vinden rondom het hele bord. Maar liefst acht 4-pins headers zijn er te vinden twee verschillende functies: het aansturen van een ventilator en het voeden van een pomp voor de waterkoeling. Sommigen hebben een specifiek doel, anderen kunnen qua functie aangepast worden. ASUS heeft voor het overklokken een compleet gedeelte ingericht in de BIOS genaamd Ai Tweaker. Daar staat netjes alle opties om het maximale uit het materiaal te houden. Voor mensen die al eerder gewerkt hebben met ASUS borden ziet alles er vertrouwd uit. Maar mocht je er geen kaas van hebben gegeten dan is daar weer de vertrouwde AI die zelf zorgt voor een overklok zonder teveel na te hoeven denken.

Het uiterlijk van het bord is vrij strak, wat mede komt door het gebruik van kappen en heatsinks. Natuurlijk is hier en daar wel branding te vinden maar als fabrikant wil je wel laten zien dat het jouw product is. Wat een afnemende trend is is de aanwezigheid van RGB op borden zelf. Op dit bord is het beperkt gebleven tot de I/O cover. Mocht je meer RGB willen dan zijn er vier headers waar verschillende apparaten op te prikken zijn. Ondersteunen deze apparaten dan ook het AURA protocol dan kan de verlichting gesynchroniseerd worden met het moederbord via de software. Deze is te vinden in het Armoury Crate pakket wat bij het opstarten te installeren is. Kies één van de aanwezige profielen of maak je eigen profiel. Er valt dus genoeg aan te passen.

Nadelen? Een paar maar. Als eerste is er de prijs. Dit bord is behoorlijk wat prijziger dan zijn voorganger. Waar de Z590-E tussen de €320,- en €350, lag zit dit bord nu op een vanaf prijs van €500,-. Een aardige stijging dus. Het bord heeft, zoals net gezegd, ook in moeten leveren aan RGB verlichting. Voor de een is dit een nadeel, voor de ander een zegen. Het is maar net wat je zelf zoekt in een moederbord. Tevens ontbreekt er een 10 Gbit netwerkpoort op het bord. Het is dan wel een middenklasser bord maar andere “luxere” opties zijn wel aanwezig.

Het bord mag zeker niet ontbreken op je shortlist als je op zoek bent naar een Z690 moederbord! Dikke prima dus!

Mocht je op- en/of aanmerkingen hebben of iets te vragen, dan hoor ik het uiteraard graag. Mocht je dit een leuke review vinden, dan hoor ik het dit natuurlijk ook graag. 🙂 Het motiveert mij om nog meer reviews te maken.

[jump=Boven]Terug naar boven[/jump]

Wat vind jij?

Vlammend
0
Tof
0
Heet
0
Meh
0
Nope
0

You may also like

Leave a reply

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

More in:Moederborden